Wojciech Jerzy Has: mistrz polskiego kina

Wojciech Jerzy Has: życie i twórczość mistrza

Młodość, wykształcenie i początki kariery

Wojciech Jerzy Has, urodzony 1 kwietnia 1925 roku w Krakowie, to postać, której nazwisko na stałe zapisało się w historii polskiego kina. Jego droga do świata filmu była nieszablonowa. Nim zaczął tworzyć swoje niezapomniane dzieła, studiował w Szkole Handlowej w Krakowie, a także szlifował swoje umiejętności artystyczne w Akademii Sztuk Pięknych w tym samym mieście. Po wojnie, w latach 1946–1955, jego kariera nabierała tempa poprzez pracę w Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie oraz w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. To właśnie w tym okresie powstawały jego pierwsze projekty, w tym filmy dokumentalne, które stanowiły ważny etap w kształtowaniu jego późniejszego, unikalnego stylu. Has zaczynał od filmów dokumentalnych i socrealistycznych, zdobywając cenne doświadczenie i ucząc się rzemiosła filmowego, zanim wkroczył na ścieżkę reżyserii fabularnej. Jego wczesna działalność była kluczowa dla rozwoju jego artystycznej wizji, która z czasem miała zrewolucjonizować polskie kino.

Okres Polskiej Szkoły Filmowej i kameralne dramaty

Okres Polskiej Szkoły Filmowej (1956–1963) był dla Wojciecha Jerzego Hasa czasem intensywnego rozwoju artystycznego i tworzenia dzieł, które do dziś budzą podziw. W tym czasie powstały takie filmy jak ’Pętla’ (1957), ’Pożegnania’ (1958) czy ’Jak być kochaną’ (1962). Te kameralne dramaty psychologiczne, choć często osadzone w codziennych realiach, charakteryzowały się głęboką analizą ludzkiej psychiki, eksploracją wewnętrznych konfliktów i subtelnym budowaniem napięcia. Has z mistrzostwem portretował swoich bohaterów, ukazując ich złożoność i dylematy moralne. Jego styl, już wtedy wykształcony, wyróżniał się dbałością o szczegół, wyrafinowaną estetyką i umiejętnością tworzenia atmosfery, która wciągała widza w świat przedstawiony. Był to czas, gdy reżyser unikał politycznych nadinterpretacji, skupiając się na uniwersalnych problemach ludzkiej egzystencji.

Adaptacje literackie, które zdefiniowały styl Hasa

’Rękopis znaleziony w Saragossie’, 'Lalka’ i 'Sanatorium pod Klepsydrą’

Prawdziwym sercem twórczości Wojciecha Jerzego Hasa i tym, co w największym stopniu zdefiniowało jego unikalny styl, są jego znakomite adaptacje dzieł literackich. Szczególnie trzy tytuły z lat 1964–1973 – ’Rękopis znaleziony w Saragossie’ (1964), ’Lalka’ (1968) oraz ’Sanatorium pod Klepsydrą’ (1973) – stanowią kamienie milowe polskiego kina i świadectwo jego wizjonerskiego podejścia. Has potrafił przenieść na ekran złożone światy literackie, zachowując ich ducha, a jednocześnie nadając im własny, niepowtarzalny wyraz. Jego filmy często wykorzystywały motywy patrzenia przez okno, zwierciadeł, starych manuskryptów oraz vanitas, tworząc wizualny język, który fascynował i intrygował. Te superprodukcje, będące jednocześnie głębokimi studiami postaci i filozoficznymi rozważaniami, ugruntowały jego pozycję jako mistrza adaptacji.

Oniryczny styl i psychologiczna głębia dzieł

Styl filmowy Wojciecha Jerzego Hasa jest powszechnie uznawany za oniryczny i nawiązujący do surrealizmu. Krytycy wielokrotnie porównywali jego obrazy do malarstwa surrealistycznego, podkreślając niezwykłą atmosferę, jaką potrafił stworzyć na ekranie. Jego filmy to nie tylko historie, ale przede wszystkim podróże w głąb ludzkiej psychiki, gdzie granica między rzeczywistością a snem zaciera się. Has zgłębiał motywy izolacji, przemijania i przeznaczenia, ukazując bohaterów uwikłanych w skomplikowane relacje z samym sobą i otaczającym światem. Ta psychologiczna głębia, połączona z wyrafinowaną estetyką, sprawiała, że jego dzieła były wielowymiarowe i skłaniające do refleksji. Jego filmy często wykorzystywały symbolikę, a widz musiał być aktywnym uczestnikiem w procesie interpretacji obrazu filmowego.

Późna twórczość i niezrealizowane projekty

Działalność edukacyjna i pasja do filmu

Po latach intensywnej pracy twórczej, zwłaszcza po trudnych doświadczeniach związanych z wysłaniem 'Sanatorium pod Klepsydrą’ na Festiwal Filmowy w Cannes z fałszywymi napisami, co skutkowało dziewięcioletnim zakazem reżyserowania, Wojciech Jerzy Has skupił się na innych aspektach swojej pasji do kina. Jego późna twórczość (1982–1988) obejmuje kolejne, choć może mniej znane szerokiej publiczności, projekty filmowe, które jednak nadal noszą znamiona jego charakterystycznego stylu. Równie ważna, jeśli nie ważniejsza, była jego działalność edukacyjna. Has był cenionym wykładowcą i pełnił funkcję rektora Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Jego zaangażowanie w kształcenie nowych pokoleń filmowców świadczy o jego głębokiej miłości do sztuki filmowej i chęci przekazywania swojej wiedzy oraz doświadczenia. Mimo trudności i niezrealizowanych projektów, jego pasja do kina nigdy nie wygasła, a jego wpływ na rozwój polskiej kinematografii pozostał niezaprzeczalny.

Dziedzictwo Wojciecha Jerzego Hasa w polskim kinie

Nagrody, odznaczenia i upamiętnienie

Dziedzictwo Wojciecha Jerzego Hasa w polskim kinie jest niepodważalne. Jego twórczość filmowa, charakteryzująca się unikalnym onirycznym stylem, głęboką analizą psychologiczną i mistrzowskimi adaptacjami literackimi, stanowi ważną część modernizmu filmowego. Has był laureatem wielu prestiżowych nagród, w tym Nagrody Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes za 'Sanatorium pod Klepsydrą’, co było znaczącym wyróżnieniem na arenie międzynarodowej. Został również odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, jednym z najwyższych odznaczeń państwowych, co podkreśla jego zasługi dla polskiej kultury. Jego filmy są wciąż analizowane przez krytyków i badaczy, a ich wpływ widoczny jest w twórczości kolejnych pokoleń reżyserów. Has, urodzony w Krakowie i zmarły w Łodzi, pozostawił po sobie bogaty dorobek artystyczny, który na trwałe wpisał się w historię polskiego i światowego kina.

Wojciech Jerzy Has – patron roku 2025

W uznaniu zasług i znaczenia jego twórczości dla polskiej kultury, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2025 Rokiem Wojciecha Jerzego Hasa. Ta prestiżowa decyzja jest wyrazem hołdu dla mistrza polskiego kina, jego wizjonerskiego podejścia do sztuki filmowej i nieocenionego wkładu w rozwój kinematografii. Rok 2025 będzie doskonałą okazją do przypomnienia jego wybitnych dzieł, zorganizowania przeglądów filmowych, debat krytycznych i wydarzeń edukacyjnych, które przybliżą postać i twórczość Wojciecha Jerzego Hasa szerszej publiczności. Upamiętnienie to pozwoli na ponowne odkrycie jego filmów przez nowe pokolenia widzów i podkreśli jego niezmiennie aktualne znaczenie jako jednego z najważniejszych polskich reżyserów.